زنبور عسل - پیشینه و منشاء آن -زیرذره بین – پنجشنبه ۹۶۰۸۱۸
زنبورعسل های کارگر به جمع‌آوری شهد - گرده - آب - بّره موم - پاسبانی از کندو - تولید عسل - رسیدگی به ملکه - پرورش نوزادان - رسیدگی به کندو و پاکیزگی می‌پردازند.
از زمان آغاز جنگ بالکان در دهه نود میلادی حدود دو هزار و پانصد نفر بر اثر انفجار مین جان باخته‌اند. مین‌یابی و خنثی کردن آنها به کندی صورت می‌گیرد و بسیار پرهزینه است. اما دانشمندان در دانشگاه زاگرب کرواسی، شیوه‌ای شگفت را برای یافتن مین‌های دفن شده، یافته‌اند. اشتباه نکنید؛ هیچ دستگاه مین‌یابی در کار نیست. هیچ ابزار مکانیکی هم در این شیوه استفاده نمی‌شود.
دانشگاه زاگرب کرواسی، از موجودی زنده برای یافتن مین‌ها استفاده میکند. موجودی آشنا برای انسان، که ماده‌ای تولید میکند که یکی از پرخاصیت‌ترین مواد غذایی روی زمین است. حشره‌ای زیبا، دوست‌داشتنی که حالا علاوه بر تولید عسل، گویا قرار است مین‌یابی هم بکند!
توسعه این روش می‌تواند به کرواسی کمک کند تا ظرف مدت زمان کوتاهی با کمک زنبورهای عسل زمین، بالکان را از وجود مین‌ها پاک کند.حالا از میدانهای مین سری به طبیعت سرسبز می‌زنیم.
اگر در بهار به کوه و دشت که پر از گلها و گیاهان تازه است، سری بزنید. حشرات زرد و مخملی‌ای را می‌بینید که پی در پی در حال حرک از گلی به گل دیگر و در حال گرده افشانی هستند. . زنبور عسل در فارسی، مگس انگبین هم گفته می‌شود.
این حشره شگفت انگیز با عمل گرده‌افشانی موجب ازدیاد تولید محصولات باغی، صیفی، زراعی وهمچنین باروری بسیاری از گیاهان می‌شود.این حشره سودمند غذای شیرینی بنام عسل تولید میکند. فراورده‌های تولیدی دیگر آن عبارتند از:
موم
بُره موم
شاه انگبین
گرده
زهر
اسرار ساختمان و نحوه عمل زنبور عسل با وجود پیشرفت های علمی هنوز بر زیست شناسان و دانشمندان دیگر پنهان مانده ونکات ناشناخته زیادی وجود دارد.
-محقق: از ده هزار۱۰۰۰۰ گونه‌ی زنبور موجود در طبیعت، تنها تعداد کمی از آنها عسل تولید می‌کنن و بیشتر گونه‌های مولد عسل هم تنها مقدار اندکی عسل درست می‌کنند. زنبورهای عسل در تمام قاره‌ها به جز قطب جنوب زندگی می‌کنن.
به احتمال زیاد شما زنبور عسل را دیده‌اید و چه بسا فعالیتهای آن را در طبیعت دنبال کرده باشید. آنها از این گل به آن گل پی در پی در پرواز هستند. در این تکاپو به گردآوری شهد گلها برای ساخت عسل می پردازند.
آنها شیره گلها را می مکنند و سپس با خرطوم خویش به کیسه عسلی در شکم می فرستند. طی فرایندی جادویی آنرا به اکسیر زندگی تبدیل کرده و در سلولهای مومی شکل ذخیره می‌نمایند.
پیشینه و منشاء زنبور عسل
موزه تاریخ طبیعی نیویورک، بازگوکننده تاریخ طبیعت است. از اینرو، شما می‌توانید قدیمی‌ترین فسیل زنبور عسل را در یکی از غرفه‌های آن ببینید. این فسیل مربوط به گذشته است. 100 سال؟ هزار سال؟ نه در اشتباهید!
باز هم به عقب برگردید، بیشتر، بیشتر؛ وقتی شاهین زمان‌سنج شما عدد 20میلیون سال پیش را نشان داد، توقف کنید. بله، قدیمی‌ترین فسیل زنبور عسل، از 20میلیون سال پیش به نزد ما سفر کرده است! از آنجا که همه موجودات نتیجه تکامل هستند چنین حدس زده می‌شود که گونه های ابتدایی آن مربوط به چهل تا پنجاه میلیون سال قبل می‌باشد.
آیا هیچ فکر کرده‌اید که قدمت استفاده از عسل برای بشر از کی بوده است؟ بهتر است با هم به غارهای بیکورپ در اسپانیا سری بزنیم. با نگاهی به دیواره های آن با نقاشی از دوران کهن مواجه می‌شویم. این نقاشی مردی را نشان می‌دهد که در حال برداشتن عسل از یک کندوی طبیعی می‌باشد.
این تصویر مربوط به 12 هزار سال قبل از میلاد مسیح می باشد.
در زمان کمی جلوتر می‌آییم می رسیم به دوران تمدن باشکوه مصر با آن اهرام های شگفت .از خطوط تصویری بجای مانده روشن می‌شود که مصریان قدیم عسل را می‌شناختند و از آن استفاده می‌کرده‌اند. در یکی از اهرام مصر ظرفی حاوی عسل یافتند که بعد از چند هزار سال هنوز همچنان سالم بوده است.
باز در تاریخ جلو می‌آییم به سالهای پررونق زنبورداری وتولید عسل در اروپا در دوران قرون وسط می‌رسیم. در آن دوران بیش از همه کشیشها به کار زنبورداری می‌پرداختند. در اواخر این دوران در سالهای ۱۵۰۰ تا ۱۶۰۰ میلادی زنبور داری رونق خودش را از دست داد. زیرا قیمت شکر بشدت پایین آمد و مردم برای تهیه شیرینی‌ها بیشتر به شکر رو آوردند.
بیایید با ما هراه باشید. می‌‌خواهیم کمی از زندگی شگفت و اسرار آمیز این حشره زیبا و سرنوشت ساز در زندگی بشر بگوییم. شما فکر می‌کنید زنبور عسل چه نقشی در زندگی انسان دارد؟ دانشمندان برآورد می‌کنند که زنبور عسل در تهیه و تولید یک سوم غذای بشری سهیم باشد.
زیرا آنها نقش مهمی در باروری گیاهان دارد و اگر این حشره زرد مخملی نبود چه بسا که در بسیاری از اوقات باروری گیاهان ممکن نبود. اگر شما یک زنبور عسل را دنبال کنید به اسرار باروری گیاهان پی خواهید برد. زنبور وقتی بر روی گلی می‌نشیند،
دانه‌های گرده را از «پرچم» با خود برمی‌دارد و هنگامی که به سوی گل دیگری می‌رود، با این دانه‌های گرده «تخمدان» را بارور می‌سازد.
- محقق: با این کار، زنبور عسل اقدام به تلقیح وباروری گل آفتابگردان و درختان سیب به میزان ۷۰٪ و توت فرنگی و گیلاس به میزان ۸۰٪ و درختان میوه دار کوچک به میزان ۹۰٪ و شبدر و یونجه بنفش به میزان ۱۰۰٪ می‌نماید. اگر زنبور عسل نباشد، میزان تولیدات گیاهی به شدت کاهش می‌یافت. قبل از مسئله تولید عسل واقعیت این است که زندگی ما بدون زنبور عسل بسیار دشوار می‌شد.
در نزدیکی کندو عسل صدای همهمه شهری پر تکاپو را می‌شنویم. بیایید نگاهی به ساکنان این شهر شلوغ داشته باشیم. داخل هر کندو یکی از سه نوع زنبور ملکه، زنبور نر و زنبور کارگر وجود دارد. زنبور عسل از حشرات اجتماعی است حتی اگر در خارج از کندو دارای غذای کافی باشد نمی‌تواند به تنهایی زندگی کند.
دراین جا زنبوری که بزرگتر است و با شماره ۳ مشخص شده، ملکه مادر می‌باشد. او مادر بیشتر زنبورهای موجود در کندو است. ملکه مادر مهم‌ترین وظیفه‌اش تخم‌گذاری می‌باشد. ملکه نقش رهبر را بازی میکند و اگر اون را بردارید و یا کشته شود و جانشینی برای او وجود نداشته باشد تمام کارهای کندو متوقف می‌شود.
بعد از مدتی زنبورها شروع به تولید شفیره ملکه برای تولید ملکه جدید می‌کنند. ملکه توسط شاه انگبین تولیدی کارگران تغذیه می‌شود. این امر باعث تقویت ویژگیهای خاص ملکه و عمر طولانی تر آن می‌شود.
چرا زنبورداران هر چند وقت یکبار ملکه را با ملکه جوانی جایگزین می‌کنند؟ آن به کاهش تخم ریزی ملکه با گذشت زمان برمی‌گردد. برای همین بیش از دو سال از یک ملکه استفاده نمی‌کنند. زنبورداران ملکه قدیمی را برداشته با یک ملکه جوان با قدرت تخم ریزی بیشتر جایگزین می‌کنند.
زنبورهای نر قادر به جمع‌آوری شهد و گرده و هیچ کار دیگری نیستند. پس چرا زنبورهای کارگر زحمت رسیدگی به آنها را به خود می‌دهند؟ وجود این زنبورها برای استمرار نسل گونه زنبورها ضروری است بدین گونه به ایفا نقش می‌پردازند و بعد از ۲۴ از دنیا می‌روند. زنبورهای کارگر ماده بوده و بیشتر جمعیت کندو را تشکیل می‌دهند.
وظایف زنبورهای کارگر
زنبورهای کارگر به جمع‌آوری شهد - گرده - آب - بّره موم - پاسبانی از کندو - تولید عسل - رسیدگی به ملکه - پرورش نوزادان - رسیدگی به کندو و پاکیزگی می‌پردازند.
الان با هم به تماشای فیلمی شگفت می‌نشینیم و روند تخم گذاری ملکه و رشد و تبدیلشان به زنبور عسل را دنبال می کنیم. این نوزادان پس از خروج از تخم طی دو مرحله به صورت زنبور کامل در می‌آیند. در مرحله اول به صورت کرم‌های سفیدی هستندو در خانه‌های کوچکی به سر می‌برند و پس از چند روز به شکل زنبور در می‌آیند.
گونه‌های مختلف زنبور عسل از نظر توانایی تولید عسل، رنگ و ساختمانِ شانه عسل، مراقبت از کندو، ایمنی، اشتها وشخصیت با یکدیگر تفاوت دارند. ساکنان این کندوهای پر هیاهو ، سالیانه به طور متوسط ۹ تا ۱۴ کیلوگرم عسل تولید میکند.
برای هر قاشق عسلی که شما هنگام صبحانه می خورید می دانید چقدر این زنبورها برای آن وقت صرف کرده‌اند؟ چهار هزار زنبور بیست هزار گل را ملاقات کرده‌اند. یعنی ۷ بار فاصله بین کره ماه و زمین را می‌پیمایند. آنها برای تهیه ۱ کیلو از این عسل خوشمزه باید۱۰۰ تا ۱۵۰ میلیون گل را گرده‌افشانی کنند.
آیا هیچ فکر کرده‌اید وقتی زنبوری برای نخستین بار شهد و یا گرده گلی را در جایی کشف میکند چطوری آدرس را به بقیه زنبورها منتقل میکند؟ آنها با نوعی حرکات خاص و رقص خود محل شهد گلها را نسبت به خورشید و فاصله آن تا کندو به دیگران منتقل می‌کنند.
- محقق: یکی از کارهای شگفت زنبورهای عسل ساخت اماکن زندگیشان است. ساخت خانه های شش ضلعی با ظرافت و مهندسی ویژه صورت می‌گیره. از اشکال موجود در طبیعت تنها شش ضلعی برای استحکام بنا مناسب ترست.
زیرا اگر کمی دقت کنیم، می بینیم که شکل شش ضلعی در برابر فشار حداکثر مقاومت رو داره و به طور تقریبی استوانه‌ای شکله و ورود و خروج زنبور در چنین خانه‌ای مناسب است.
ترکیبات عسل
ممکنه خیلی از شما هنگام صبحانه از عسل به عنوان یک غذای مقوی و لذیذ استفاده کنید. واقعیت این است عسل قبل ازاینکه یک غذای مفید باشد یک اکسیر پر ارزشی است که سالهای سال گذشتگان ما از آن به عنوان دارو ودرمان استفاده می‌کردند.
عسل شامل نزدیک به 80 درصد ماده‌ی مفید برای انسان است. در دنیا هیچ غذایی به اندازه عسل سرشار از مواد غذایی نبوده است. عسل معمولی از مواد زیر تشکیل شده است:
فروکتوز ۲/۳۸درصد
گلوکز ۳۱ درصد
آب ۱/۱۷ درصد
مالتوز ۲/۷ درصد
ساکاروز ۱/۵ درصد
املاح معدنی و ویتامین
pH عسل حدود ۳/۷ – ۴/۵ متغیر است
عسل بدست آمده بوسیله زنبور عسل با توجه به نوع گیاه استفاده شده برای ساخت آن دارای رنگهای متفاوت است. از گیاه افرا عسل لیمویی و از انواع میوه‌های زرد عسل متمایل به قهوه‌ای بدست می‌آید.
تجارت عسل در جهان
بزرگترین تولیدکننده و صادرکننده عسل در جهان به ترتیب کشورهای زیر هستند:
چین ۳۰۵ هزار تن
آمریکا ۸۲ هزار تن
از نیمکره شمالی به نیمکره جنوبی می‌آییم .آرژانتین با درآمد صادراتی سالانه بیش از 100 میلیون دلار در مقام سوم قرار دارد. ایران با داشتن شرایط جغرافیایی و آب و هوایی متفاوت یکی از تولیدکنندگان عسل مرغوب در جهان محسوب می‌شود. در ایران سالانه بیش از 50 هزار تن عسل از پنج میلیون کلنی زنبور عسل تولید می‌شود.
دوباره به نیویورک برمی‌گردیم اما این بار به دانشگاه نیویورگ می‌رویم .دانشمندان تحقیقی که سال ۲۰۱۵ در آنجا انجام دادند متوجه شدند که تغییرات اقلیمی کره زمین تأثیرات ویرانگری بر جمعیت زنبور عسل در نیمکره شمالی گذاشته است.
در غیاب زنبور عسل، تداوم حیات گیاهان گل داری که برای بارور شدن به عمل گرده افشانی حشرات، به ویژه زنبور عسل نیاز دارند، به شدت دچار اختلال می‌شود. این این موضوع با برهم زدن چرخ حیات راه به گرسنگی و مرگ بیشتر موجودات زنده منجمله انسان در آینده خواهد برد.
آینده ی زنبور عسل و عوامل تهدید کننده
راستی سرنوشت این حشرات دوست داشتنی و سودمند برای بشر، چه خواهد شد؟ این طور که پیش می‌رود، در آینده، جمعیت زنبورها و عسل تولیدی آنها کمتر و کمتر خواهد شد. آیا این روند انقراض ادامه خواهد یافت؟ نمی دانیم اما نسل‌های آینده منتظر اقدامات ما می‌باشند تا از این سناریوی دردناک جلوگیری کنیم .